جریان شناسی سلفیان تکفیری

 به نقل از جنات:

 در جهان امروز و علی الخصوص اسلام جنگ عقیده و تفکر، سالهاست که مذاهب را درگیر و دار جنگ قرار داده است ، که در این دوره از تاریخ به وضوح می توان مشاهده کرد که چه فتواها و حکم ها در بیان نفی اسلام راستین داده اند تا جایی که احکام رسول الله(ص) را هم پشت گوش انداخته اند و به کشتار بی گناهان و تصرف خاکشان اقدام کرده اند.غیرت دینی همان چیزی است که نباید بگذاریم در وجودمان کم رنگ شود و اساس و شالوده ی این غیرت ،ایجاد بصیرت است؛بصیرتی که عمار گونه باشد و دوست و دشمن و خاکریز را تشخیص دهیم و لازمه اش شناخت تفکرات دشمن است. در گفتار امروز که مطلب مختصر و پیوسته ای است با موضوع جریان شناسی سلفیان خدمت شما تقدیم می شود که ارتباط تنگاتنگی با اتفاقات دردناک سوریه و عراق و یمن دارد.

 

قبل از هر چیزی لازم می دانم که مقدماتی راجع به واژه سلفی محضرتون عرض کنم و با این شناخت وارد بحث بشیم که ان شاءالله بتونیم در شناخت دشمنان اسلام و بصیرت افزاییقدمی مفید برداشته باشیم.زمان مطالعه این مطلب حدود 8 دقیقه است.

 

سلف یا سلف صالح (عربی: السلف الصالح) به معنی پیشگامان درستکار و عادل است.در اصطلاح خاص اسلامی، سلف به سه گروه زیر اطلاق می‌شود.

 

 

 صحابه: (عربی: الصحابه،«یاران پیغمبر اسلام») به معنی کسانی است که حضرت محمد(ص) را دیده و در زمان حیات او، دین اسلام را پذیرفته‌اند.صحابه معمولاً به دو گروه انصار و مهاجرین تقسیم بندی می‌شوند. به زنان صحابه لفظ صحابیات اطلاق می‌شود.

 

تابعین:(عربی:التابعین،«پیروی کنندگان»)به کسانی که زمان حیات حضرت محمد(ص) را درک نکردند،اما صحابه حضرت محمد(ص) را دیده و در زمان حیات آن‌ها دین اسلام را پذیرفته‌اند،و در حال ایمان مرده‌اند،لفظ تابعی اطلاق می‌شود.... 

 

جریان شناسی سلفیان و وهابیت و نقش آنان در جهان اسلام 

هر چند مبانی اندیشه سلفی به گذشته برمیگردد اما در یک قرن گذشته نقش مهمی در تحولات جهان اسلام داشته است. در این حال در این راستا برای شناخت بیشتری جریان شناسی سلفیان و نقش آنان در جهان اسلام و همچنین آینده آن گفتگویی با دکتر سید مهدی علیزاده موسوی کارشناس اندیشه های اسلامی و وهابیت انجام داده ایم که بخش نخست آن تقدیم میگردد.دکتر موسوی رئیس پژوهشکده حج و زیارت و صاحب کتاب هایی همانند سلفی گری و تبارشناسی وهابیت است. 

برخی‌ دایره‌ی مکتب سلفی‌گری را چنان گسترده تصور می‌کنند که همه‌ی اهل سنت را در بر می‌گیرد، و سابقه‌ی آن را به صدر اسلام باز می‌گردانند و برخی دیگر آن را مترادف وهابیت می‌دانند. در این بین سلفی‌گری دقیقاً چه نسبتی با وهابیت دارد؟

 اعتقاد من این است که بین سلفی گری و اهل سنت اختلافات اساسی وجود دارد و سلفی هم به کسی اطلاق میشود که در حوزه روش شناسی نقل گرا، در حوزه معفت شناسی حدیث گرا، در حوزه هستی شناسی حس گرا و در حوزه معناشناسی هم ظاهر گرا باشد. این چهار متغیر که در یک فرد شکل گرفته شود وی را می توان سلفی نامید. 

به عبارت دیگر اندیشه سلفی همیشه عقل ستیز  و کاملا ارتجاعی است و در شمول مذاهب چهار گانه اهل سنت نیست. واقعیت این است که اندیشه سلفی دارای طیف های مختلف بوده و جریانی منسجم نیست و اندیشه های مختلف و گاه متضادی هم دارد. در این شرایط رابطه بین سلفیبت و وهابیت رابطه عام و خاص مطلق است. به این معنا که سلفی گری مفهومی عام است که مهترین مصداق آن وهابیت است، اما در کنار آن هم مکتب دیوبندی و اخوان المسلیمن ( گرایش تند آن) وجود دارد.

 

 

جریان‌ها و طیف‌های مختلف درون سلفی در دنیای معاصر چیست؟

 

 

دو تقسیم بندی را می تواند در مورد جریانهای سلفی به کار برد. تقسیمی با توجه به خواستگاه این اندیشه، منشا و جایگاه آن است. از این منظر می توان سه خواستگاه مشخص برای آن در نظر گرفت. یک خواستگاه منطقه نجد«عربستان» است که وهابیت از آن برخواسته است. منطقه دوم شبه قاره هند است که اندیشه شاه ولی اله دهلوی از آن برخواسته و منطقه سوم در مصر است که شخصیت هایی مانند رشید رضا و سید قطب از چهره های آن هستند. 

در تقسیم بندی دیگر با توجه به گونه های مختلف سلفی گری میتوان آن را تقسیم کرد. یک طیف از سلفی گری را می توان سلفییان سکولار نامید که در دل این نوع از سلفی هم نوعی تعارض وجود دارد. یعنی از سویی سلفی است و از سویی هم سکولار است. 

نمونه این سلفیت دولت عربستان است و آل سعود  سلفیون سکولار هستند یعنی صرفا از دین برای رسیدن به اهداف سیاسی خود بهره برداری می کنند. دسته دوم سلفی گری تکفیری است که رسما سایر مذاهب را تکفیر می کند شاخه های افراطی جریان وهابی مانند جریان الملکیه و جامیه مثال آن است. دسته سوم سلفی گری جهادی است که متاسفانه ‌گاهی به سلفی‌گری تکفیری، جهادی گفته می‌شود. باز باید بین اینها تفکیک قائل بشویم. اما این دو متفاوت است.

 

 

سلفی‌گری جهادی به نوعی ریشه در اندیشه های سید قطب در مصر دارد. مخالفان آن کشورهای غربی و دست نشانده هایی مانند سادات و لبه تیز دشمنی‌شان آمریکا، اسرائیل، انگلیس و کشورهایی از این قبیل است. 

شاخه دیگر سلفی سلفی گری تنویری است این سلفی را سلفی گری روشنفگری هم می گوید این نوع از بقیه سلفی گری ها بهتر است. در حقیقت این نوع اط سلفی عنصر عقل در آن به چشم میخورد و شباهت آن با سلفی های دیگرآن است که اینگرایش بازگشت به گذشته را مد نظر دارد اما بازگشت به اصول و مانی و نه تک تک اعمال و رفتارها.

 

 

 

سلفی‌گری جهادی چه تفاوتی با سلفی گری تکفیری دارد؟

 

 

هیچ‌گاه اندیشه سید قطب و امثال او این نبود که علیه جهان اسلام شمشیر بکشند و نمی‌خواستند جهاد را فرقه‌ای مذهبی قرار دهند. اما سلفیگری تکفیری سلفی گری اعتقادی است گه  دشمنانش مذاهب دیگر است و به نوعی فرقه گرایی هم در اندیشه  سلفی‌گری تکفیری قابل مشاهده است اما در اندیشه سلفی گری جهادی کمتر است. نماد اصلیسلفی‌گری تکفیری در القاعده شکل گرفت.

 

 

توان و مبانی اندیشه سیاسی سلفی‌ های تکفیری چیست؟

 

 

سلفی‌ های تکفیری با توجه به قرائتی که از دو محور ایمان و کفر یا توحید و شرک دارند تمامی مسلمانان را کافر می شناسند و دیدگاه آنان این است. اینان چون ظاهرگرا هستند و عبادت را صرفا به خضوع و خشوع معنا میکنند. آنان همانند خوارج فکر می کنند و کسی که مرتکب گناه کبیره می شود را خارج از اسلام میدانند. این رویکرد در اندیشه های سیاسی آنان تسری می یابد. به این معنا که قائل به مرجعیت سیاسی سلف هستند و می گویند که خلافت به شکل اولیه خود ایجاد گردد. این در حالی است که اندیشه سیاسی اهل سنت بیشتر شورا محوریاست نه خلیفه محوری.

 

 

 

آیا می توان سلفی‌گری تکفیری را مشابه وهابیت دانست؟

 

 

مصداق اصلی و اتم سلفی گری تکفیری وهابیت است، اما باید توجه داشت که در دل خود وهابیت هم جریان های اصلاح گرا داریم و نباید همه وهابیت را هم به یک چشم نگاه کنیم. مثلا امروزه نوسلفیان را داریم که با بقیه تفاوت دارند. اما به هر حال خواستگاه سلفی گری تکفیری از دل وهابیت است و کشف الشهبات محمد ابن عبدالوهاب تکفیر مسلمان ها است. این کتاب هم مانیفست و منشور اندیشه سلفی گری تکفیری است.

 

آیا گروه‌های تندروی مانند گروه‌های وابسته به مکتب سلفی «دیوبندی» در پاکستان «سپاه صحابه»، «لشکر جهنگوی»، «جیش محمد» و «لشکر طیبه» همگی از سلفی های تکفیری هستند؟

 

 

دیوبندی ها خود به سه شاخه تقسیم می شوند. شاخه نخست معتدل است و جمعیت العلمای الاسلام جریانی تقریبا معتدل است و  به دنبال کنترل قدرت اراده سیاسی است. شاخه دیگر تندرو جمعیت العلمای الاسلام شاخه سمیع الحق است که بیشتر در پیشاور و … فعال است و طالبان زاییده این اندیشه است. این جریان هر چند گرایش تکفیری دارد، اما بروز خارجی گسترده ای ندارد.  شاخه ی دیگر دیوبندی ها تکفیری هایی است مانند سپاه صحابه،  لشگر جنگهوی و سپاه طیبه افراطی و سلفی تکفیری هستند